خالد بن کثیرخالد بن کثیر، حکمران قهستان در زمان خلافت منصور عباسی (حک : ۱۳۶ـ۱۵۸) می‌باشد. ۱ - کنیه خالدابن خلدون نام وی را به صورت خالد بن کثیّر، کنیه‌اش ابوالمعره، ضبط کرده است. [۱]
ابن‌خلدون، تاریخ، ج۳، ص۲۴۳.
به نوشتۀ طبری، وی یکی از موالی قبیلۀ بنی‌تمیم و در روزگار منصور، حکمران قهستان بوده است. . [۲]
طبری، تاریخ (بیروت)، ج۷، ص۵۰۳.
۲ - قتل خالدبعد از مرگ خالد بن ابی‌داود، در سال ۱۴۰ منصور، خلیفۀ عباسی، حکومت خراسان را به عبدالجبار بن عبدالرحمان ازدی واگذار کرد و در پی آن سخت‌گیری بر سرداران و والیان عباسی، به اتهام دعوت برای علویان، در خراسان آغاز شد. عبدالجبار گروهی از امیران خراسان، از جمله خالد بن کثیر، را به قتل رساند و گروهی را نیز زندانی کرد. [۳]
طبری، تاریخ (بیروت)، ج۷، ص۵۰۳.
۳ - اختلاف در گرایشات شیعی خالدیعقوبی، بدون ذکر نام خالد بن کثیر، از قتل بسیاری از شیعیان بنی‌هاشم توسط عبدالجبار یاد کرده [۴]
یعقوبی، تاریخ، ج۲، ص۳۷۱.
و ابن کثیر [۵]
ابن‌کثیر، البدایة و النهایة فی التاریخ، ج۱۰، ص۷۷، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷.
نیز گرایش علوی مقتولان را تلویحآ تأیید کرده، اما طبری [۶]
طبری، تاریخ (بیروت)، ج۷، ص۵۰۳.
تمایلات شیعی خالد بن کثیر و دیگر سرداران را فقط اتهام دانسته است.
بلعمی نیز بر آن است که والی خراسان، اگرچه مجوز کشتار شیعیان آل‌علی را داشت، بدین بهانه دست به کشتار حامیان بنی‌عباس زد. [۷]
بلعمی، تاریخنامه طبری، ج۲، ص۱۱۰۲، چاپ محمد روشن، تهران ۱۳۶۶ش.
صرف نظر از انگیزۀ اصلی عبدالجبار در این اقدام، واکنش شدید منصور به این قتل عام (خلع و قتل عبدالجبار) [۸]
طبری، تاریخ (بیروت)، ج۱، ص۵۰۸ـ۵۱۰.
، ظن وفاداری خالد بن کثیر و دیگر مقتولان را به خلافت عباسی تقویت کرد و در علوی بودنشان تردید شد.
در این خصوص روایت بلاذری، درخور تأمل است که نوشته عبدالجبار، خود، گرایش‌های علوی داشت و پس از بالا گرفتن اختلافاتش با منصور، به تصفیه حساب سیاسی و خونین در میان شیعیان عباسی پرداخت. [۹]
احمد بن یحیی بلاذری، الانساب الاشراف، ج۳، ص۲۵۹، دمشق ۱۹۹۸.
این مقتولان، همان کسانی بودند که والی خراسان از جانب آن‌ها احساس خطر می‌کرد و بلاذری بر وفاداری آنان به عباسیان تأکید کرده است. [۱۰]
احمد بن یحیی بلاذری، الانساب الاشراف، ج۳، ص۲۵۹، دمشق ۱۹۹۸.
پس از این قتل عام، خالد آشکارا به دعوت برای علویان و مردی که او را ابراهیم بن عبداللّه بن حسن می‌نامید، پرداخت [۱۱]
احمد بن یحیی بلاذری، الانساب الاشراف، ج۳، ص۲۵۹، دمشق ۱۹۹۸.
اما اندکی بعد سپاهیان منصور شورش خالد را سرکوب کردند و او را به بغداد فرستادند که در آن‌جا به قتل رسید. [۱۲]
طبری، تاریخ (بیروت)، ج۱، ص۵۰۸ـ۵۱۰.
۴ - فهرست منابع(۱) ابن‌خلدون؛ تاریخ. (۲) ابن‌کثیر، البدایة و النهایة فی التاریخ، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷. (۳) طبری، تاریخ (بیروت). (۴) یعقوبی، تاریخ. (۵) احمد بن یحیی بلاذری، الانساب الاشراف، دمشق ۱۹۹۸. (۶) بلعمی، تاریخنامه طبری، چاپ محمد روشن، تهران ۱۳۶۶ش. ۵ - پانویس
۶ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «خالد بن کثیر»، شماره۵۴۶۶. |